Tahmin cümlesi: Bir durumun, olayın eylemin gerçekleşeceğini önceden görmek, anlamak anlamını veren cümlelerdir. Tahmin cümlelerinde çoğunlukla bir veri vardır. Örneğin; Bulutlara bakılırsa yağmur yağacak. Çocuk büyüyünce çok başarılı olur.

Varsayım: Gerçek olmadığı halde bir durumu olmuş, gerçekleşmiş gibi kabul etmeye varsayım cümlesi denir. Varsayım anlamı diyelim ki, farz edelim, varsayalım, tut ki , tutalım, kabul edelim gibi sözcüklerle sağlanır.

Bir varlığa, bir nesneye özgü niteliklerin belirtilmesini değişmez özellikleri ile tanıtılmasını anlatan cümlelerdir.

Tanım cümleleri Bu nedir? …. nedir? Sorularına yanıt verir.

Sanat insanları bütünleştiren güzelliktir. Sanat nedir? sorusuna yanıt verdiği için bu cümle tanım cümlesidir.

Tanım cümlelerinin yüklemleri genellikle –dır / – dir eki alır veya “denir” diye biter.

Ünlem cümlesi : Korku, sevinç, acıma, şaşkınlık gibi ani oluşan duygu ve düşünceleri anlatan; seslenme, hitap, çağırma anlamı taşıyan cümlelerdir.

Oh canıma değsin! Eyvah! Bu iş nasıl oldu?

İki kavramın, nesnenin, varlığın benzer yönlerini veya ayrılan yönlerini ortaya koymak; birinin diğerine göre üstünlüğünü belirtmek amacıyla yapılan kıyaslamadır. En, kadar, gibi, – e göre, kıyasla, daha gibi sözcüklerle cümleye kıyaslama, karşılaştırma anlamı katılır. Evim kadar rahat burası. Burada rahatlık konusunda kıyaslama yapılmıştır.

Beklenti cümleleri, bir işin gerçekleşmesini istemek, ummak, dilemek anlamı veren cümlelerdir. Beklenti cümleleri sanırım, umarım sözcükleri ile oluşturulur. Akşam bize geleceğini umuyorum. Sanırım bana iş teklifi yapacak. Gerçekleşmemiş beklenti cümlesinde ise umulan bir durumun sonuca ulaşmaması anlamı vardır. Sanıyordum, umuyordum sözcükleri ile gerçekleşmemiş beklenti anlamı verir. Akşam bize geleceğini umuyordum. Bana iş teklifinde bulunacağını sanıyordum.

Amaç-sonuç cümleleri biçimsel olarak aynı neden-sonuç cümlelerine benzer. İki bölümden oluşur. İkisinin arasındaki anlam ilişkisini için /-den,-dan eki sağlar.

Neden sonuç cümlesinde sonuç, neden bölümündeki eylem gerçekleştiği için zorunluluktan gerçekleşir.

Amaç cümlelerinde ise amaç bölümü sonucun gerçekleşmesi için istenerek gerçekleşir.

Aralarındaki ayırımı yapmak için iki cümle arasındaki için veya –den, -dan eki yerine “amacıyla” sözcüğünü getirmeliyiz. Cümle anlamlı ise amaç-sonuç cümlesidir. Şimdi örnekle gösterelim: İstediği olmadığı için ağlıyor.

İstediği olmadığı amacıyla ağlıyor. → Anlamsız olduğu için neden-sonuç cümlesidir.

Okula gitmek için yola çıktı. Okula gitmek amacıyla yola çıktı.

Bu cümlede anlam sağlandığı için bu cümle amaç sonuç anlamlı cümledir.

Bir durumun, işin zamanla iyi yönde veya kötü yönde değişmesini anlatan durumlara aşamalı durum denir. Aşamalı durum gittikçe, zamanla, ……den……..güne gibi ifadelerle anlatılır. Zamanla iyileşiyor. Gittikçe iyileşiyor. Günden güne iyileşiyor.

Olasılık (ihtimal) anlamı taşıyan cümlelerde eylemin gerçekleşmesi kesin değildir. Cümlenin olasılık anlamı belki, sanırım, -ebilmek, zannederim gibi sözcüklerle sağlanır.

• İki cümleden oluşur. Birinci bölüm neden, ikinci bölüm sonuçtur.

• İki cümlenin arasında neden sonuç bağlantısı “için” edatı veya “-den, -dan” eki ile sağlanır.

• Neden bölümü gerçekleştiği için sonuç zorunluluktan ortaya çıkar.